Być może jesteś człowiekiem z liściem na głowie.

Spójrz na te słowa:

Schneider

敗

colonel / yacht / mortgage

Kiedy poznajesz nowe słowo w języku obcym, musisz zapamiętać kilka informacji:
– co ono znaczy,
– jaką funkcję spełnia w tkance gramatyki (na przykład czy jest czasownikiem, czy liczebnikiem),
– jak je pisać,
– jak je wymawiać.

Każdy z tych punktów jest przeszkodą, którą trzeba przeskoczyć, ucząc się języka obcego. Jednak pisownia oraz związek pomiędzy pisownią a wymową zdaje się być trochę większą trudnością w przypadku niektórych języków. Spójrz raz jeszcze na słowa-przykłady powyżej. Język niemiecki, tak znienawidzony przez wielu uczniów, ma dość łaskawą ortografię w swojej standardowej wersji, która żyje z wymową w zdrowym, wyrozumiałym związku. Dlatego widząc słowo Schneider wiesz, że – upraszczam! –

zbitka liter sch odpowiada polskiemu sz,

n to n,

ei czyta się podobnie do aj,

d = d,

e = e,

r = niemieckie r.

Niemieckie słowo zawiera nie tylko informację o znaczeniu, ale też o wymowie wyrazu.

Co w przypadku 敗? Jak wymówić ten wyraz? Nie jest to widoczne na pierwszy rzut oka. To dlatego, że ideogramy chińskie zawierają informację o znaczeniu, ale nie wymowie.

A co ze słowem colonel / yacht / mortgage? Niby Anglosasi używają alfabetu, a ten z natury swojej zawiera informację na temat wymowy. Jednak w języku angielskim wymowy dużego procentu wyrazów nie można wywnioskować na podstawie liter tworzących słowo. Nie można ufać żadnemu wyrazowi. Nawet krótkie słowa, które znasz od lat, mogą ci wbić nóż w plecy. Wśród najbardziej fałszywych angielskich, którym wszyscy ufają są says, said, does, of i off. Pewnego dnia po prostu odkryjesz, że przez wszystkie te lata wymawiałeś/aś je nieprawidłowo i nikt ci o tym nie powiedział. Jesteś człowiekiem z liściem na głowie.

Czy da się uciec przed tymi liśćmi, czy język angielski robi nam z mózgu wieczną jesień średniowiecza? Istnieją zasady ortograficzne, którym można ufać, ale ich liczebność jest raczej mała. Ponieważ jest to poradnik dotyczący fonetyki, używam symboli międzynarodowego alfabetu fonetycznego. Nie lękaj się jednak, albowiem oprócz symboli, które wyglądają jak zwykłe litery alfabetu i taką też mają wymowę, wystarczy kliknąć w symbole lub przykładowe wyrazy, aby je usłyszeć. Nagrania pochodzą z internetowych słowników Cambridge, Dictionary.com, Merriam-Webster oraz Wiktionary.

Czuję też przymus, żeby wspomnieć, że wszystkie zasady i przykłady pochodzą ze standardowych wariantów języka angielskiego, przede wszystkim jego brytyjskiej wersji, bo gdybyśmy mieli opisać też dialekty, w zasadzie musiałbym zaprzestać pracy zarobkowej, jedzenia i snu.

Spółgłoski

1. „Ch” jest wymawiane jako
/k/ np. chemistry, Christmas, headache
/tʃ/ np. chimney, cherry, belch
lub najrzadziej jako /ʃ/ np. chef, nonchalant, machine.
Innych opcji w standardowym brytyjskim angielskim nie ma.

2. “Kn’’ na początku wyrazu czyta się “n” – “k” jest nieme. Np. knight, know, knee.

3. “Wr” na początku wyrazu czyta się “r” – “w” jest nieme. Np. write, wrist, wrong.

4. W wyrazach zaczynających się na „wh” jedna z tych liter jest niema, albo „h” jak np. w wyrazach why, when, wheat, albo „w” jak np. w wyrazach whose, whole, wholesome.

5. “Ps” na początku wyrazu czyta się “s” – “p” jest nieme. Np. psychology, psychiatrist, psoriasis.

6. “Mn” na końcu wyrazu czyta się “m” – “n” jest nieme. Np. autumn, column, solemn.

7. “Mb” na końcu wyrazu czyta się “m” – “b” jest nieme. Np. bomb, dumb, numb.

Samogłoski

8. Jeśli samogłoska jest ostatnią wyrazu, jest wymawiana jako samogłoska długa lub dyftong¹, np. go, lo, be, he, she, pi, my.

9. Pojedyncze „e” jest nieme na końcu wyrazu zawierającego jeszcze jedną samogłoskę w pisowni. Ta samogłoska oddzielona od „e” jedną lub dwiema spółgłoskami, jest wymawiana jako samogłoska długa albo dyftong (który często jest nazwą tej litery), np. hate, late, nice, mate.

10. Samogłoska jest krótka, jeśli występuje przed pojedynczą spółgłoską na końcu wyrazu. Słowa, które obrazują tę zasadę to zwykle krótkie wyrazy, których adepci języka angielskiego uczą się jako pierwszych, np. pup, cup, Bob, ham, cut.

11. Samogłoska występująca przed dwiema spółgłoskami na końcu wyrazu jest samogłoską krótką, np. want, hand, lend, bark, rest.

12. Jeśli w wyrazie występują w pisowni obok siebie dwie samogłoski, druga samogłoska jest niema, a pierwsza jest samogłoską długą lub dyftongiem, np. beat, train, loan, roam. Zgodnie z zasadą when two vowels go walking, the first one does the talking.

Zbitki liter

13. Zbitka “igh” – o ile nie poprzedza jej “e” – czytana jest /aɪ/ czyli tak jak I (ja), np. night, sight, light.

14. Końcówkę regularnych czasowników przeszłych (past simple), które tworzymy dodając do czasownika „d” lub „ed”, można wymawiać na 3 sposoby:

/ɪd/ jeśli ostatnią głoską bezokolicznika jest /t/ lub /d/, np. count→ counted, treat → treated, end → ended

/t/ jeśli ostatnią głoską bezokolicznika jest /k, s, tʃ, ʃ, f, p/ – czyli głoski bezdźwięczne, np. kiss → kissed, finish → finished, cook → cooked

/d/ po innych głoskach, np. arrive → arrived, seize → seized, assume → assumed.

15-24. Pewne końcówki wyrazowe wymawiane są zawsze w ten sam sposób.

-ation wymawiane jest /eɪʃən/, np. nation, gradation, medication

-gist w nazwach specjalizacji medycznych /dʒɪst/ np. cardiologist, dermatologist, gynaecologist

-ese w przymiotnikach i rzeczownikach /iːz/, np. Japanese, Vietnamese, journalese

-itis w nazwach chorób /aɪtəs/ w brytyjskim angielskim i /aɪt̬əs/ w amerykańskim, np. dermatitis, meningitis, hepatitis

-acious w przymiotnikach /eɪʃəs/, np. audacious, capacious, rapacious

-arious w przymiotnikach /eəriəs/ brytyjskim angielskim i /eriəs/ w amerykańskim, np. vicarious, gregarious, various

-ical w przymiotnikach /ɪkəl/, np. biblical, pathological, logical

-ile w przymiotnikach i rzeczownikach /ʌɪl/, np. docile, percentile, senile

-worthy w przymiotnikach /wɜːði/ w brytyjskim angielskim i /wɝːði/ w amerykańskim, np. noteworthy, praiseworthy, roadworthy

-ought na końcu wyrazów czyta się /ɔːt/ po brytyjsku i /ɑːt/ po amerykańsku, np. brought, fought, thought.

25. Podobnym, choć nieco bardziej skomplikowanym jest przypadek końcówki –ate. Jeśli wyraz tak zakończony używany jest jako czasownik, –ate wymawiane jest jako /eɪt/, czyli dokładnie tak jak cyfra 8. Jeśli natomiast wyraz jest rzeczownikiem lub przymiotnikiem, kończy się na /ət/, czyli tak jak w szybkiej mowie wypowiada się słowo at. Tak więc takie wyrazy jak estimate, graduate czy appropriate mają dwie wymowy².

1 W języku polskim występuje między innymi w takich słowach jak maj, automat i Europa. Chociaż w polskim nie lubujemy się w dyftongach tak jak inne języki, na przykład angielski, hiszpański czy choćby fiński.

2 Są tylko dwa małe, malusieńkie wyjąteczki – template i template. Nie przejmuj się nimi